IP 5/2019: Werkgroep Richtlijnen, samenwerking BMI en FMS

Samenwerking | Irma van Houts

Informatiespecialist gezondheid bij de HAN Studiecentra

Grote behoefte aan goed gedocumenteerde zoekstrategieën in de zorg

 De zorg kent een toenemende vraag naar goed gedocumenteerde zoekstrategieën om medische richtlijnen te ontwikkelen. Daartoe is de werkgroep Richtlijnen opgericht, een samenwerking tussen de Biomedisch Informatiespecialisten (BMI) en het Kennisinstituut van de Federatie van Medisch Specialisten. Die samenwerking werpt nu zijn vruchten af.

Stel, je hebt je enkel verzwikt en gaat naar de eerste hulp. Dan kan het zomaar gebeuren dat het ene ziekenhuis wel een röntgenfoto maakt, maar het andere niet. Zo’n verschil is in de zorg niet wenselijk. Daarom is er behoefte aan heldere richtlijnen met aanbevelingen gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Een medische richtlijn geeft zorgprofessionals informatie over de zorg die zij moeten verlenen en welke behandeling bij een bepaalde aandoening juist wel of juist niet nodig is. Doel van de aanbevelingen en inzichten is het optimaliseren van de kwaliteit van de zorg.

Expertise

Wat was de aanleiding voor de samenwerking tussen de BMI en het Kennisinstituut? ‘Dat is een aardig verhaal,’ zegt Ingeborg van Dusseldorp, voorzitter van de BMI-werkgroep Richtlijnen. ‘De directeur van het Kennisinstituut, Teus van Barneveld, gaf zo’n twee jaar geleden een presentatie over verspilling in de zorg en vertelde dat er een grote behoefte is aan zoekstrategieën voor richtlijnen ter verbetering van de kwaliteit van zorg. Bij dat laatste ligt onze expertise.’

Dat was het startsein voor de BMI-werkgroep Richtlijnen en een intensieve samenwerking tussen de BMI en het Kennisinstituut. Dit instituut adviseert en ondersteunt wetenschappelijke verenigingen bij het ontwikkelen en toepassen van kwaliteitsinstrumenten, zoals richtlijnen en visitaties. De werkgroep bestaat uit de twee informatiespecialisten van het Kennisinstituut, Linda Niesink en Monique Wessels, en een aantal informatiespecialisten die werkzaam zijn in zorginstellingen.

Producten

De BMI-werkgroep Richtlijnen heeft de afgelopen periode de basis gelegd voor een Leidraad Literatuur Zoeken voor Richtlijnen. Ook ontwikkelde de werkgroep een zoekfilter voor het vinden van systematic reviews, een type literatuuronderzoek waarbij literatuur systematisch gezocht en beoordeeld wordt.

Verder is er een filter in de maak voor het identificeren van gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek. Dit is literatuuronderzoek dat antwoord wil geven op de vraag of een bepaalde interventie zinvol is aan de hand van een interventie- en controlegroep. En tot slot zal in september 2019 een BMI-cursus Zoeken voor Richtlijnen starten.

Pilot

In Nederland bestaan zo’n vijfhonderd richtlijnen van medisch wetenschappelijke verenigingen met minimaal zevenduizend modules of hoofdstukken. De richtlijnen stonden van oudsher in een papieren boekje, later in een pdf. De richtlijn werd in zijn geheel eenmaal in de vijf tot acht jaar herzien en dat, constateerde de BMI-werkgroep, is niet meer van deze tijd.

Sinds een aantal jaren is er een richtlijnendatabase. Daardoor wordt het makkelijker om alleen die modules van de richtlijnen te actualiseren die door de voortschrijdende wetenschappelijke kennis verouderd zijn. De verwachting is dat er jaarlijks rond de zevenhonderd modules moeten worden herzien. Goede zoekstrategieën van een informatiespecialist zijn hiervoor onontbeerlijk.

De informatiespecialisten van het Kennisinstituut zijn dan ook blij dat ze een beroep kunnen doen op collega’s in het land. ‘We kunnen die extra ondersteuning goed gebruiken. Er staat een vergoeding tegenover, want voor het actualiseren van de richtlijnen zijn middelen beschikbaar,’ vertelt Wessels. ‘Een pilot om BMI-collega’s te betrekken bij het actualiseren van de richtlijnen is goed bevallen. Groot voordeel is dat zij naast de zorgprofessional zitten bij het zoeken naar literatuur en dat werkt goed. Nadeel is dat deze externe literatuurspecialisten op grotere afstand staan van de adviseurs van het Kennisinstituut die de ontwikkeling van de richtlijnmodules begeleiden.’

Speld en hooiberg

Het ontwikkelen van een medische richtlijn is een omvangrijk en intensief proces. ‘Dat begint bij het inventariseren van knelpunten in de zorg die de richtlijn zou moeten adresseren,’ vertelt Wessels. ‘Zoals in dat voorbeeld van de verzwikte enkel en het wel of niet maken van een röntgenfoto.’

De werkgroep richtlijnontwikkeling van het Kennisinstituut vertaalt de knelpunten in uitgangsvragen of ‘key questions’. Vervolgens zet zij deze om in een klinische vraag, een zogeheten PICO (Patiënt, Intervention, Comparison, Outcome), en levert sleutelpublicaties aan voor de literatuursearch en -analyse. Op basis hiervan ontwikkelt de informatiespecialist een goed gedocumenteerde zoekstrategie. Dan begint het zoeken.

Soms zijn er wel zes tot twintig uitgangsvragen waarvoor gezocht moet worden. Van Dusseldorp vertelt dat ze soms een zoekstring heeft van wel drie pagina’s. ‘Er is regelmatig overleg nodig met de adviseur die het proces van richtlijnontwikkeling begeleidt en de studies beoordeelt, want de vraag wordt zo nu en dan tussentijds aangepast en dan moet er opnieuw worden gezocht.’ Soms is er geen literatuur te vinden. Je hebt een hele hooiberg doorzocht maar geen speld gevonden. Dan is het betreffende knelpunt een kennislacune waar verder onderzoek voor nodig is.

‘De informatiespecialist levert, met het opstellen van zoekstrategieën en het zoeken in bibliografische databanken, de literatuurreferenties voor de richtlijnontwikkeling,’ besluit Van Dusseldorp. ‘De kwaliteit van de zoekstrategie is fundamenteel en leidt uiteindelijk tot betere zorg.’

Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten adviseert en biedt wetenschappelijke verenigingen methodologische ondersteuning bij het ontwikkelen en toepassen van kwaliteitsinstrumenten en -beleid. Het gaat hierbij om richtlijnen, indicatoren, kwaliteitsvisitaties, literatuurreviews en het ontwikkelen van samenhangend kwaliteitsbeleid. Verder biedt het Kennisinstituut trainingen en coaching, bijvoorbeeld de trainingen richtlijnontwikkeling en visitatie. Het instituut heeft ruim vijftig medewerkers in dienst, waarvan zo’n veertig adviseurs en twee medisch informatiespecialisten.

Toegang tot richtlijnendatabase van het Kennisinstituut: https://richtlijnendatabase.nl/

IP 05_2019 Richtlijnen interview met Ingeborg van Dusseldorp en Monique Wessels door Irma van Houts